Leki a Waga – Które Leki Wpływają na BMI
"Zaczęłam antydepresanty i przytyłam 10 kg". "Sterydy na astmę – waga wystrzeliła". "Antykoncepcja i nie mogę schudnąć". Czy to możliwe? TAK. Wiele leków wpływa na wagę – niektóre powodują przyrost, inne utratę. Poznaj listę, mechanizmy, co zrobić (i czego NIE robić!).
Leki ratują życie, leczą choroby, poprawiają jakość życia. Ale czasem mają skutki uboczne – w tym wpływ na masę ciała. Nie zawsze oznacza to "tuczenie" – niektóre leki zwiększają apetyt (jesz więcej), inne spowalniają metabolizm, jeszcze inne powodują retencję wody. 💊
Problem: Ludzie często nie wiedzą że to lek powoduje przyrost wagi. Obwiniają się ("brak silnej woli"), próbują diet, frustrują się. Albo co gorsza – odstawiają lek na własną rękę. ⚠️ To niebezpieczne!
W tym artykule poznasz:
- 💊 Leki powodujące przyrost wagi – lista, mechanizmy, jak bardzo
- 📉 Leki powodujące utratę wagi
- ⚖️ Jak duży przyrost? – realistyczne liczby
- 🩺 Co zrobić? – jak rozmawiać z lekarzem, alternatywy
- 🚫 Czego NIE robić – nigdy nie odstawiaj na własną rękę!
- 💪 Zarządzanie wagą podczas leczenia
⚠️ NAJWAŻNIEJSZE: NIGDY NIE ODSTAWIAJ LEKU BEZ KONSULTACJI Z LEKARZEM! Nawet jeśli tyjesz. Przerwanie leczenia może być niebezpieczne (nawrót depresji, zawał, udar, etc.). Zawsze rozmawiaj z lekarzem o alternatywach. 🩺
📈 Leki Powodujące Przyrost Wagi
1. Antydepresanty
Które:
- 💊 Tricykliczne (TCA): amitryptylina, doksepina, klomipramina
- Przyrost: 5-15 kg w ciągu roku
- Mechanizm: Zwiększony apetyt (blokada receptorów histaminowych H1), spowolnienie metabolizmu
- 💊 SSRI: paroksetyna (Paxil), citalopram, escitalopram
- Przyrost: 2-7 kg (paroksetyna najgorsza)
- Mechanizm: Zwiększony apetyt, retencja płynów
- Wyjątek: Fluoksetyna (Prozac) – często neutralna wagowo lub lekka utrata na początku
- 💊 Mirtazapina (Remeron):
- Przyrost: 5-10 kg (jeden z najgorszych!)
- Mechanizm: Silnie zwiększa apetyt (H1), sedacja (mniej aktywności)
- 💊 MAO inhibitory: fenelzyna
- Przyrost: 5-10 kg
✅ Neutralne/lekkie wagowo: Fluoksetyna (Prozac), sertralina (Zoloft – po początkowej utracie może być przyrost), bupropion (Wellbutrin – często lekka UTRATA wagi!)
2. Neuroleptyki (Leki Przeciwpsychotyczne)
Które:
- 💊 Olanzapina (Zyprexa):
- Przyrost: 10-20 kg! (najgorszy)
- Mechanizm: Ogromny wzrost apetytu, oporność insulinowa
- 💊 Klozapina (Clozaril), kwetiapina (Seroquel), risperidon (Risperdal)
- Przyrost: 5-15 kg
- 💊 Haloperidol (starsze, typowe)
- Przyrost: 3-10 kg
✅ Lżejsze wagowo: Aripiprazol (Abilify), ziprasidon (Geodon), lurazydone (Latuda) – mniejszy przyrost (0-5 kg)
3. Sterydy (Kortykosteroidy)
Które:
- 💊 Prednizon, prednizolon, metyloprednizolon, deksametazon
Zastosowanie: Astma, choroby autoimmunologiczne (RZS, toczeń), alergie, COPD, IBD
Przyrost: Zależy od dawki i czasu
- Krótkoterminowe (<2 tygodnie) – retencja wody 1-3 kg (odwracalne)
- Długoterminowe (>3 miesiące) – 5-20 kg, tłuszcz brzuszny, "księżycowata twarz", "bawoli kark"
Mechanizm:
- Zwiększony apetyt (cravings na słodkie/słone)
- Retencja wody i sodu
- Redystrybucja tłuszczu (brzuch, twarz, kark)
- Katabolizm mięśni (utrata masy, spowolnienie metabolizmu)
- Oporność insulinowa
4. Antykoncepcja Hormonalna
Które:
- 💊 Depo-Provera (zastrzyk medroksyprogesteronu):
- Przyrost: 3-7 kg w ciągu roku (najgorsza opcja)
- 💊 Pigułki (estrogen + progesteron):
- Przyrost: 0-3 kg (głównie retencja wody, nie tłuszcz)
- Badania: Większość badań pokazuje brak istotnego przyrostu (mit popularny!)
- 💊 IUD hormonalne (Mirena):
- Przyrost: 0-2 kg (minimalne)
Prawda: Antykoncepcja często jest wymówką (retencja wody 1-2 kg ≠ 10 kg tłuszczu). Ale Depo-Provera rzeczywiście zwiększa apetyt u niektórych kobiet.
5. Leki na Cukrzycę
Powodujące przyrost:
- 💊 Insulina:
- Przyrost: 2-5 kg (hormon anaboliczny, magazynuje glukozę jako tłuszcz)
- 💊 Sulfonylomoczniki (glipizyd, glimepiryd)
- Przyrost: 2-5 kg (zwiększają wydzielanie insuliny)
- 💊 Tiazolidynediony (pioglitazon, rosiglitazon)
- Przyrost: 3-7 kg (retencja wody + tłuszcz)
✅ Neutralne/utrata wagi:
- Metformina – neutralna lub lekka utrata (1-3 kg)
- GLP-1 agonisty (semaglutide, liraglutide) – UTRATA 5-15 kg! (dlatego Ozempic = hype)
- SGLT2 inhibitory (empagliflozin, dapagliflozin) – utrata 2-4 kg
6. Beta-Blokery (na Nadciśnienie/Serce)
Które:
- 💊 Propranolol, metoprolol, atenolol
Przyrost: 1-5 kg (nie u wszystkich)
Mechanizm:
- Spowolnienie metabolizmu (~5-10%)
- Zmęczenie → mniej aktywności
✅ Lżejsze wagowo: Karwedilol, nebivolol – mniej wpływają na wagę
7. Inne
- 💊 Gabapentyna, pregabalina (ból neuropatyczny, padaczka) – 2-7 kg
- 💊 Lit (choroba afektywna dwubiegunowa) – 5-10 kg
- 💊 Walproinian (padaczka, migrena) – 5-15 kg
- 💊 Karbamazepina (padaczka) – 3-7 kg
- 💊 Cyproheptadyna (alergie, migrena) – zwiększa apetyt
📉 Leki Powodujące Utratę Wagi
- 💊 Bupropion (Wellbutrin) – antydepresant
- Utrata: 2-5 kg
- Mechanizm: Zwiększa dopaminę/noradrenalinę, zmniejsza apetyt
- 💊 Metylfenidat, amfetaminy (ADHD – Ritalin, Adderall)
- Utrata: 2-7 kg (zwłaszcza u dzieci/młodzieży)
- Mechanizm: Stymulacja, zmniejszony apetyt
- 💊 Topiramiat (Topamax) – padaczka, migrena
- Utrata: 5-10 kg
- Mechanizm: Zmniejszony apetyt, zmiana smaku (jedzenie smakuje gorzej)
- Używany off-label do odchudzania (często w combo z fenterminą = Qsymia)
- 💊 Metformina – cukrzyca, PCOS
- Utrata: 1-5 kg (nie u wszystkich)
- Mechanizm: Poprawa wrażliwości na insulinę, lekkie zmniejszenie apetytu
- 💊 GLP-1 agonisty – cukrzyca, otyłość (semaglutide = Ozempic/Wegovy, liraglutide = Saxenda)
- Utrata: 10-20 kg! (game-changer w leczeniu otyłości)
- Mechanizm: Zwalnia opróżnianie żołądka, zmniejsza apetyt, zwiększa sytość
- Efekty uboczne: Nudności, wymioty (często przejściowe)
- 💊 SGLT2 inhibitory – cukrzyca (empagliflozin, dapagliflozin)
- Utrata: 2-4 kg
- Mechanizm: Cukier wydalany moczem (strata ~200-300 kcal/dzień)
- 💊 Leki na tarczycę (lewotyroksyna) – niedoczynność
- Utrata: 3-7 kg (po wyrównaniu hormonów, głównie woda)
- Ale: To nie "lek na odchudzanie" – tylko przywraca normalny metabolizm
⚠️ Ostrzeżenie:
NIE BIERZ tych leków "na odchudzanie" jeśli nie masz wskazań medycznych! Ozempic jest na hype'ie (celebryci używają off-label), ale ma skutki uboczne (nudności, zapalenie trzustki, możliwe ryzyko nowotworów – długoterminowe dane brak). To nie jest zamiennik dla diety i ćwiczeń.
📊 Tabela: Leki i Waga – Porównanie
| Kategoria | Przykłady | Wpływ na wagę | Ile kg? |
|---|---|---|---|
| Neuroleptyki | Olanzapina, klozapina | ⬆️⬆️⬆️ | 10-20 kg |
| Sterydy | Prednizon | ⬆️⬆️⬆️ | 5-20 kg (długoterm.) |
| Antydepresanty | Mirtazapina, TCA | ⬆️⬆️ | 5-15 kg |
| SSRI | Paroksetyna | ⬆️ | 2-7 kg |
| Beta-blokery | Propranolol | ⬆️ | 1-5 kg |
| Insulina | Różne typy | ⬆️ | 2-5 kg |
| Antykoncepcja | Pigułki, Depo-Provera | ⬆️ / ➡️ | 0-7 kg (Depo najgorsze) |
| Metformina | - | ➡️ / ⬇️ | 0 lub -1 do -5 kg |
| Bupropion | Wellbutrin | ⬇️ | -2 do -5 kg |
| GLP-1 agonisty | Ozempic, Wegovy | ⬇️⬇️⬇️ | -10 do -20 kg |
🩺 Co Zrobić Jeśli Lek Wpływa na Wagę?
1. NIE odstawiaj leku na własną rękę!
⚠️ To najważniejsze! Przerwanie leczenia może być niebezpieczne:
- Antydepresanty → nawrót depresji, myśli samobójcze, zespół odstawienny
- Neuroleptyki → psychoza, hospitalizacja
- Sterydy → kryzys nadnerczowy (może być śmiertelny!)
- Beta-blokery → zawał, arytmia
- Insulina → kwasica ketonowa, śpiączka, śmierć
Zawsze konsultuj z lekarzem przed zmianą leczenia.
2. Rozmawiaj z lekarzem otwarcie
Co powiedzieć:
- 📝 "Przytyłam/em X kg od rozpoczęcia leku Y"
- 📝 "Czuję zwiększony apetyt/retencję wody/zmęczenie"
- 📝 "Czy są alternatywy neutralne wagowo?"
- 📝 "Czy można zmniejszyć dawkę?"
- 📝 "Jak mogę zarządzać wagą podczas leczenia?"
3. Alternatywy neutralne wagowo
| Zamiast... | Rozważ... |
|---|---|
| Mirtazapina, TCA | Fluoksetyna, bupropion, sertralina |
| Paroksetyna | Fluoksetyna, escitalopram |
| Olanzapina, klozapina | Aripiprazol, ziprasidon, lurazydone (jeśli możliwe klinicznie) |
| Propranolol, metoprolol | Karwedilol, nebivolol, lub ACE inhibitory/ARB (jeśli możliwe) |
| Insulina (wysoka dawka) | Dodaj metforminę lub GLP-1 (zmniejsza potrzebę insuliny) |
| Depo-Provera | Pigułki (niższe dawki hormonu), IUD, bariera |
4. Zarządzanie wagą podczas leczenia
Strategie:
- ⚖️ Monitoruj wagę – waż się raz w tygodniu (rano, na czczo), śledź trend
- 📊 Licz kalorie (przynajmniej na początku) – lek zwiększa apetyt, ale ty kontrolujesz ile jesz
- 🥗 Dieta wysokobiałkowa – białko syci, zmniejsza craving
- 🚶 Aktywność fizyczna – 150-300 min/tydzień. Kompensuje spowolnienie metabolizmu
- 💧 Jeśli retencja wody – ogranicz sól, pij dużo wody (paradoksalnie pomaga!), podnieś nogi wieczorem
- 😴 Sen – 7-9h (lek może powodować senność → więcej snu = mniej jedzenia nocą)
- 🩺 Dietician/psycholog – profesjonalna pomoc przy zarządzaniu wagą
⚖️ Kiedy Przyrost Wagi Jest OK (a Nawet Dobry)?
Czasem przyrost wagi to znak że lek DZIAŁA:
- 🧠 Depresja: Utrata apetytu/wagi jest objawem. Powrót do normalnej wagi = poprawa
- 🍽️ Anoreksja: Olanzapina/mirtazapina używane celowo do zwiększenia apetytu
- 🦋 Niedoczynność tarczycy: Lewotyroksyna przywraca metabolizm, ale jeśli jadłeś mało → teraz normalna ilość → może być lekki przyrost (ale potem stabilizacja)
W tych przypadkach: Nie walcz z przyrostem. Priorytet = zdrowie psychiczne/fizyczne, nie liczba na wadze. Możesz zarządzać wagą zdrowo później (po stabilizacji leczenia).
Podsumowanie: Leki Wpływają na Wagę (Ale To Nie Koniec Świata)
Prawda: Wiele leków wpływa na wagę. Neuroleptyki, sterydy, niektóre antydepresanty – to realne problemy. Ale:
💡 Kluczowe Wnioski:
- NIGDY nie odstawiaj leku na własną rękę. Rozmawiaj z lekarzem
- Przyrost ≠ nieunikniony – możesz zarządzać wagą (dieta, aktywność)
- Są alternatywy – fluoksetyna vs mirtazapina, aripiprazol vs olanzapina
- Czasem przyrost jest OK – zdrowie psychiczne > liczba na wadze
- Mechanizmy różne – zwiększony apetyt (kontrolujesz!), retencja wody (przejściowe), spowolnienie metabolizmu (kompensuj aktywnością)
- GLP-1 = game-changer dla cukrzycy/otyłości (ale nie dla wszystkich)
- Bądź cierpliwy – znalezienie odpowiedniego leku to proces (trial and error)
Ostatnia myśl: Twoje zdrowie (psychiczne i fizyczne) jest priorytetem. Jeśli lek ratuje Ci życie/poprawia jakość życia – bierz go. Wagę można zarządzać, ale nie można "zarządzać" nieżyjącego człowieka. Rozmawiaj z lekarzem, szukaj alternatyw, ale nie rezygnuj z leczenia. 💪❤️
Dowiedz się więcej
Jeśli chcesz pogłębić wiedzę:
- Hormony i Waga – jak hormony (vs leki) wpływają na BMI
- Jak Zdrowo Schudnąć – plan dla osób na lekach powodujących przyrost
- BMI i Psychologia – zdrowie psychiczne vs waga
- Makroskładniki i BMI – jak jeść aby kontrolować apetyt
- Kalkulator BMI – sprawdź swój wskaźnik
- Więcej artykułów – wróć do listy wszystkich artykułów
Anna Kowalska
Pasjonatka zdrowego żywienia i dietetyki klinicznej
Ekspertka w dziedzinie żywienia i zdrowia. Specjalizuje się w żywieniu w kontekście BMI, zaburzeń metabolicznych oraz edukacji żywieniowej.
Zobacz profil autora →Przykładowe obliczenia BMI
Sprawdź wartości BMI dla różnych kombinacji wzrostu i wagi: